.
.
.
.

 

 

Hymenogaster lycoperdineus Vittadini 1831

Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Gleba owocników
Dojrzały owocnik
Grupa młodych owocników

 

CECHY MAKROSKOPOWE

 

Owocniki o średnicy 1,0-4,0(5,5) cm. Hymenogaster lycoperdineus tworzy jedne z największych owocników w obrębie rodzaju. Owalne, kuliste, rzadko wydłużone lub nieregularnie guzowate. Powierzchnia owocnika gładka, matowa. Do stadium późnej dojrzałości biała, biało-szara, szaro-kremowa, ochrowa. Owocniki wyraźnie ciemnieją do barw ochrowo-brązowych dopiero w schyłkowych fazach rozwoju. Miejsca otarte lub uciśnięte zabarwiają się na żółto-brązowo. Naturalne, ciemniejsze przebarwienia o charakterze plam należą do rzadkości. Gleba w owocnikach niedojrzałych biała, bladolilowa, jasnokremowa - w fazie pełnej dojrzałości ochrowo-brązowa, cynamonowa lub alternatywnie mięsnoróżowa do czerwono-brązowej. Kolumella tworzy się bardzo rzadko i jest niewielka, słabo widoczna. Komory hymenialne o marmurkowatym przebiegu, nieregularne, często mocno wydłużone. Przeważnie o dużych, w stosunku do wielkości owocnika, rozmiarach. Warstwa tramy hymenialnej na ogół w kolorze gleby, trudno odróżnialna. Konsystencja dojrzałego owocnika elastyczna, sprężysta ale szybko podatna na uszkodzenia. Smak nieznacznie ostrawy lub gorzkawy – bardzo wyraźny w młodych owocnikach. Zapach silny, nieprzyjemny – zgniło-stęchły, piwniczny, ziemisty.

Owocniki na różnych etapach rozwoju

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.lycoperdineus

 

Perydium 100-200 μm. Za młodu plektenchymatyczne, zbudowane ze strzępek szybko rozdymających się do średnicy 10-20 μm. W owocnikach dojrzałych zewnętrzna, a częściej środkowa warstwa perydium prezentuje budowę pseudoparenchymatyczną utworzoną przez wydłużone, owalne komórki o średnicy do 25-30 μm. Warstwa tramy perydialnej zbudowana z niewielkich, 5-12 μm, izodiametrycznych, poligonalnych komórek. Podobne struktury tworzą fragmentarycznie tramę hymenialną, szczególnie w obszarach hymenium umiejscowionych w okolicach perydium. Poza tym trama hymenialna zbudowana z cienkościennych, septowanych, hialinowych strzępek o grubości 3-7 μm. Bazydia średnio 30-55 x 10-15 μm. Szeroko cylindryczne lub maczugowate z niewielkimi, ale wyraźnymi sterygmami o długości do 2-4 μm, hialinowe lub lekko żółtawe, 1-2 zarodnikowe. Bazydia bardzo długo pozostają niezmienne w kształcie. Charakterystyczny dla wielu gatunków Hymenogaster proces wiotczenia podstawek wraz ze wzrostem zarodników następuje dopiero w późnych stadiach rozwoju. Bazydiole cylindryczne lub maczugowate, hialinowe o rozmiarach 10-25 x 5-10 μm. Warstwa subhymenialna nieodróżnialna od tramy hymenialnej. Zarodniki w trakcie cyklu rozwojowego zmienne w kształcie i wielkościach. (cykl rozwojowy szczegółowo zilustrowany u H. hessei) Młode zarodniki lancetowate, fusoidalne, wydłużone. Dojrzałe wrzecionowate do cytrynokształtnych. Za młodu hialinowe, potem żółtawe, finalnie czerwono-brązowe. Ornamentacja zarodników ma postać chaotycznie rozmieszczonych, wyraźnych, cylindrycznych brodawek 1-5 μm. Brodawki często zlewają się, tworząc na powierzchni formę mniej lub bardziej regularnej siateczki. Zarodniki otoczone wiotką, delikatną i na ogół słabo widoczną błoną perysporium. Apex krótki, obły ale wyraźnie widoczny nawet w zarodnikach w pełni dojrzałych. Apiculus krótki, gruby 1-3 μm, konicznie zwężający się. Wielkość dojrzałych zarodników wraz z ornamentacją i fałdami perysporium 18-26 x 9-14 μm, średnio 23 x 12 μm, Q=1,7-2,2, Qm=1,9. Kuliste lub szerokoowalne, pozbawione apexu zarodniki anormatywne są rzadkie ale zawsze obecne i stanowią 2-5 % masy zarodników.

Perydium i warstwa tramy perdydialnej H.lycoperdineus
Hymenium H.lycoperdineus

SIEDLISKO

 

Hymenogaster lycoperdineus jest gatunkiem preferującym żyzne, gleby rędzinowe o zwiększonej zawartości węglanu wapnia i odczynie pH 7,2-8,0. Mikoryzuje wyłącznie z drzewami liściastymi. Podstawowym partnerem  mikoryzowym jest w polskich warunkach  Quercus. Pojedyncze stanowiska zlokalizowano ponadto w sąsiedztwie Corylus oraz Fagus. Owocniki wyrastaj dość płytko pod powierzchnią gleby 1-3 cm, najchętniej w miejscach pozbawionych roślinności zielnej, świetlistych i silnie nasłonecznionych. Znajdowany w naturalnych lasach ale również w parkowych siedliskach o antropogenicznym pochodzeniu. Owocniki w licznych  grupach pojawiają się na początku lata i rosną do późnej jesieni.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster lycoperdineus jest gatunkiem częstym w krajach Europy Południowej. Znacznie rzadszy lub całkowicie nieznany w krajach Europy północnej. W Polsce znaleziony po raz pierwszy w 2008 roku. Jest gatunkiem relatywnie częstym, zlokalizowanym na wielu stabilnych stanowiskach, charakteryzujących się obfitym, powtarzalnym owocnikowaniem.

Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów, Sierpień 2008
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 77, Czernichów k. Skawiny, Lipiec 2010
Beskid Mały – DF 96, Koziniec k. Wadowic, Wrzesień 2010
Pogórze Śląskie– DF 82, Zabrzeg k. Pszczyny, Sierpień 2011
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Wrzesień 2013
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Sierpień 2015
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF67, Alwernia k. Chrzanowa, Październik 2016
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 27, Złożeniec k. Smolenia, Maj 2019

UWAGI

Grupa dojrzałych owocników

 

Hymenogaster lycoperdineus, jest gatunkiem często błędnie oznaczanym. Bywa mylony z H. niveus, H. rehsteineri, H. mutabilis lub H. populetorum z uwagi na szereg podobieństw w budowie makroskopowej. Również finalny kształt oraz wielkość zarodników są podobne do zarodników wielu innych gatunków. W trakcie oznaczania należy zwrócić uwagę na jasne barwy owocników do stadiów późnej dojrzałości, ich spory na ogół rozmiar oraz odstręczający stęchły zapach. W trakcie badań mikromorfologicznych należy prześledzić zmienność kształtów i proporcji zarodników w trakcie cyklu rozwojowego. Ta cecha w największym stopniu odróżnia H. lycoperdineus od gatunków podobnych, u których zarodniki w trakcie całego cyklu rozwojowego zachowują jednakowy kształt oraz proporcje.